สำหรับคอหนังสือสายวรรณกรรม นวนิยาย คงไม่ต้องแนะนำอะไรกันมากมาย สำหรับ “เพชรพระอุมา” สุดยอดนวนิยายเรื่องยาว แต่สำหรับคนที่ยังไม่เคยสัมผัสก็ต้องบอกว่า “อย่าทำเรื่องผิดพลาดที่สุดในชีวิตนักอ่านเลย” หากจะยังคงเพิกเฉยกับหนังสือคู่บ้าน วรรณกรรมคู่เมืองเรื่องนี้
เพชรพระอุมา เป็นนวนิยายที่ประพันธ์โดย คุณฉัตรชัย วิเศษสุวรรณภูมิ เจ้าของนามปากกา พนมเทียน ซึ่งได้รับการเชิดชูเกียรติเป็น ศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ ประจำปี พ.ศ. 2540 เป็นนวนิยายที่ใช้เวลาเขียนยาวที่สุด เนื้อหาของเรื่องก็ยาวที่สุด อาจที่สุดในบรรดานวนิยายที่เขียนกันมาแล้วในประเทศไทย แต่ถึงยาวนาน มากมายขนาดนี้ ก็ยังมีผู้หลงใหลตามอ่าน ทุกยุคทุกสมัย เสมือนเป็นนวนิยายที่กาลเวลามิอาจทำอะไรได้
ฉัตรชัย วิเศษสุวรรณภูมิ หรือ พนมเทียน เริ่มเขียนเพชรพระอุมา เมื่อเดือนพฤศจิกายน ปี 2507 จนถึงเดือนมิถุนายน ปี 2533 จบบริบูรณ์ 2 ภาค 48 เล่ม (ภาคละ 24 เล่ม) เนื้อหามี 12 ตอน (ภาคละ 6 ตอน) นั่นหมายความว่าเขาใช้เวลาเขียนทั้ง 25 ปี 7 เดือน
โดยเนื้อหาย่อ ๆ แบบภาพรวมพล๊อตของนวนิยายเรื่องเพชรพระอุมา ก็ไม่ได้มีอะไรแปลกประหลาด ตรงกันข้ามมันเต็มไปด้วยพล๊อตทั่ว ๆ ไปแบบนิยายน้ำเน่า ประโลมโลก
พระเอกเป็นคนต่ำศักดิ์ แต่นางเอกเป็นหญิงผู้สูงศักดิ์ พระเอกเป็นสุภาพบุรุษ ยากไร้ แต่คนดี หยิ่ง ทะนงในความดี เจอนางเอกแรก ๆ ไม่ถูกกัน ทะเลาะกัน ไป ๆ มา ๆ เห็นอกเห็นใจกัน หยั่งซึ้งในความดีกันและกันจนกลายเป็นความรัก หรือเรื่องราวสุดคลาสสิกประเภทลูกกษัตริย์ตกอับ ปลอมตัวมาเป็นคนใช้เพื่อไปกอบกู้บัลลังก์ รวมทั้งประเภทชาติที่แล้วเป็นเจ้าชายเจ้าหญิง แต่ประสบชะตากรรม ต้องเกิดมาชดใช้เวรกรรมในชาติปัจจุบันก่อน จึงจะได้ครองคู่กัน
แต่สิ่งที่ทำให้ เพชรพระอุมา แตกต่างและโดดเด่น ก็คือ อัจฉริยภาพของผู้ประพันธ์ในการดำเนินเรื่อง การผูกปมปัญหา การแก้ไขสถานการณ์ต่าง ๆ รอยรัดเรื่องราว และสร้างตัวละครที่เต็มไปด้วยเสน่ห์ น่าสนใจทุกตัวละคร
รพินทร์ ไพรวัลย์ จอมพรานผู้ยิ่งใหญ่ ผู้ช่ำชองในวิชาพราน มีคุณธรรม เป็นสุภาพบุรุษ แม้อดีตจะประสบชะตากรรมชีวิตทั้งด้านการงานและความรัก คุณหญิงดาริน แพทย์หญิงนักแม่นปืน ผู้เลอโฉม เย่อหยิ่งเอาแต่ใจ หากแต่เปี่ยมไปด้วยความเมตตาอารีต่อเพื่อนมนุษย์ แงซาย จอมจักรา บุรุษผู้งามผู้ลึกลับที่แท้จริงคือองค์รัชทายาทแห่งมรกตนคร ปลอมตัวมาเป็นคนใช้ชาวดงเพื่อหาทางกลับไปทวงราชบัลลังก์ ตาเฒ่าบุญคำ แห่งเขาอึมครึม พรานอาชีพสมุนมือขวาของรพินทร์ ผู้มากไปด้วยไสยเวท และเป็นตัวปล่อยมุขฮา ๆ ประจำเรื่อง คุณชายเชษฐา อดีตทูตทหารบกผู้เป็นพี่ใหญ่ของคณะ ผู้เต็มไปด้วยสุขุม คัมภีรภาพ พันตรีไชยยันต์ อดีตนายทหารปืนใหญ่ ผู้รักเพื่อนยิ่งชีพ บุรุษที่ปากตรงกับใจเสมอ ไอ้กุด เสือกินคน ไอ้แหว่ง ช้างเกเรที่ฉลาดเท่ามนุษย์ งูยักษ์คู่ ที่ลำตัวใหญ่เท่ารถไฟ ฯลฯ มีทุกรสชาติบรรจุอยู่ในเนื้อหาของนวนิยายเรื่องนี้
ใครที่ได้เปิด เพชรพระอุมา อ่านแล้ว ทุกคนจะมีอาการเหมือนกัน ก็คือ “วางไม่ลง”
ไม่เชื่อต้องลองดู ลองหยิบ เพชรพระอุมา ขึ้นมาอ่าน เล่มไหนก็ได้ ตอนไหนก็ได้ ท่านจะได้เผชิญสถานการณ์ของการ “วางไม่ลง” จากนั้นก็ไปตามหาเล่มอื่น ๆ มาหาจนครบอย่างแน่นอน